چهارمقاله اثری است از ابوالحسن نظام الدین(یانجم الدین) احمدبن عمربن علی سمرقندی مشهور به نظامی عروضی نویسنده و شاعر قرن ششم هجری. این کتاب مشتمل بر چهار مقاله دبیری، شاعری، نجوم و طب است که به همین دلیل کتاب را به چهارمقاله نام گذاری کرده اند.
هر کدام از باب های چهار مقاله دارای مقدمه و ده حکایت است ، زبان مقدمه آن یک مقدار فنی است و ده حکایت هر باب بصورت نثر میان مرسل و بینابین است. چهار مقاله را مجمع النوادر نامیده اند و دلیل این نامگذاری این است که این کتاب برای یکی از شاهزادگان در شمال شرقی ایران و همچنین ندیمه های پادشاه نوشته شده است.
مجمع النوادر یعنی نادره هایی که لازم است کسانی که در دربار هستند بدانند. دلیل اهمیت کتاب بدین خاطر است که برای ندیمه های دربار نوشته شده است .
چهارمقاله نظامی عروضی الگویی تعلیمی برای دبیران، شاعران، طب و منجمان می باشد. کتاب چهار مقاله اولین تاریخ ادبیات است، همچنین اولین کتابی است که واژه مقاله درآن بکار رفته است.
اسم کتاب های تاریخی و نام افرادی که جای دیگر مشاهده نکرده ایم در این کتاب ذکر شده است.نویسنده کتاب کمی شاعر بوده است اما چندان قدرتی درآن نداشته اما نثر بسیار جذاب و دلنشینی دارد.
چهار مقاله تقریبا شبیه به تاریخ بیهقی می باشد، در انشاء این کتاب ایجاز لفظ و اشباع معنی و سلاست کلام دیده می شود. چهارمقاله اولین کتابی است که ذکری از عمرخیام درآن شده و مصنف خود معاصر او بوده و با وی ملاقات نموده است، ابن اسفندیار درتاریخ طبرستان از این کتاب یاد کرده است. ترادف هایی در کلمه، جمله و عبارت در این کتاب دیده می شود ،کتاب چهارمقاله برای کسانی که علاقمند به حوزه تاریخ و ادبیات هستند بسیار مناسب است .در چهار مقاله علاوه ذکر نکات تاریخی نادر، شما با مجموعه ای از ویژگی های لازم برای چهار صنف دبیر، شاعر، منجم و طبیب آشنا می شوید. در چهارمقاله اشتباهات تاریخی بسیاری به چشم می خورد که در تصحیح علامه قزوینی وی این اشتباهات تاریخی را توضیح داده است و تخلیط اسم ها نیز دراین اثر بسیار به چشم می خورد.
برشی از کتاب:
دبیری صناعتی است مشتمل برقیاسات خطابی و بلاغی ، متنفع در مخاطباتی که در میان مردم است برسبیل محاورت و مشاورت ومخاصمت، در مدح و ذم و حیله و استعطاف و اغراء و بزرگ گردانیدن اعمال و خرد گردانیدن اشغال و ساختن وجوه عذر و عتاب و احکام وثاق و اذکار سوابق و ظاهرگردانیدن ترتیب و نظام سخن در هر واقعه تا بروجه اولی و احری ادا کرده‌اید.
